Godziny
Każdy kalendarzowy dzień dzielił się na 24 godziny, których punkt wyjściowy stanowił, nie jak u Babilończyków wschód słońca, ani też jak u Greków - zachód, lecz jak dotąd u nas - środek nocy, z którego powstała północ. Tutaj jednak kończą się analogie.

Z punktu widzenia praktycznego dzień rozbijano na dwie części, po dwanaście godzin każda - dwanaście godzin dnia i dwanaście godzin nocy. Przy czym pierwsza godzina dnia przypadała po wschodzie słońca, a pierwsza godzina nocy po zachodzie słońca. Gdzie zatem podział na 60 minutowe godziny i 60 sekundowe minuty? Otóż Rzymianie go nie znali. Każda z godzin rzymskich rozciągała się na cały odcinek czasu pomiędzy godziną poprzednią i następną; ten odcinek czasu nie był zatem niezmienny, lecz nieustannie rozciągliwy (proporcjonalnie zwiększały się lub zmniejszały) w zależności od pory roku, czyli w zależności od długości dnia i nocy jaki przypadał na daną porę roku. Godziny dzienne i godziny nocne były sobie równe i odpowiadały naszym 60-minutowym godzinom tylko dwa razy w roku - to znaczy w czasie równonocy wiosennej i jesiennej. W czasie przesilenia zimowego, kiedy to dzień liczył 8 godzin i 54 minuty, a noc 15 godzin 6 minut, godzina dzienna kurczyła się do 44 4/9 minut, godzina nocna natomiast wydłużała się do 1 godziny 15 5/9 minut. W czasie przesilenia letniego sytuacja się odwracała: godzina dnia wynosiła 1 godzinę 15 5/9 minut, godzina nocna natomiast 44 4/9 minut.

Podział godzin dziennych w czasie zimowego przesilenia:

I - Hora prima: od 7h 33 min. do 8h 17 min.
II - Hora secunda: od 8h 17 min. do 9h 02 min.
III - Hora tertia: od 9h 02 min. do 9h 46 min.
IV - Hora quarta: od 9h 46 min. do 10h 31 min.
V - Hora quinta: od 10h 31 min. do 11h 15 min.
VI - Hora sexta: od 11h 15 min. do 12h 00 min.
VII - Hora septima: od 12h 00 min. do 12h 44 min.
VIII - Hora octava: od 12h 44 min. do 1h 29 min.
IX - Hora nona: od 1h 29 min. do 2h 13 min.
X - Hora decima: od 2h 13 min. do 2h 58 min.
XI - Hora undecima: od 2h 58 min. do 3h 42 min.
XII - Hora duodecima: od 3h 42 min. do 4h 27 min.


Podział godzin dziennych w czasie letniego przesilenia:

I - Hora prima: od 4h 27 min. do 5h 42 min.
II - Hora secunda: od 5h 42 min. do 6h 58 min.
III - Hora tertia: od 6h 58 min. do 8h 13 min.
IV - Hora quarta: od 8h 13 min. do 9h 29 min.
V - Hora quinta: od 9h 29 min. do 10h 44 min.
VI - Hora sexta: od 10h 44 min. do 12h 00 min.
VII - Hora septima: od 12h 00 min. do 1h 15 min.
VIII - Hora octava: od 1h 15 min. do 2h 31 min.
IX - Hora nona: od 2h 31 min. do 3h 46 min.
X - Hora decima: od 3h 46 min. do 5h 02 min.
XI - Hora undecima: od 5h 02 min. do 6h 17 min.
XII - Hora duodecima: od 6h 17 min. do 7h 33 min.

Z tak wyglądającego podziału dnia wynikały konsekwencje, które odbijały się głęboko na życiu Rzymian. Z jednej strony życie Rzymian nigdy nie było tak uregulowane jak nasze. Nigdy nie utraciło pewnej elastyczności. Z drugiej strony pomimo ruchliwości wielkomiejskiej zachowało cechy i charakter życia wiejskiego. No i ciekawy paradoks, ktoś śpiący w Rzymie jedynie 4 godziny nie musiał cierpieć na bezsenność, a ktoś innym przesypiając godzin 10 nie musiał zasługiwać na miano śpiocha. Nawet sentencja łacińska "O tempora! O mores!" zyskuje w tym kontekście zupełnie inne znaczenie.

Źródła: Lidia Winniczuk "Ludzie, zwyczaje i obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu"
Jerome Carcopino "Życie codzienne w Rzymie"