czas

Na pierwszy rzut oka widać, że nazwy tych miesięcy utrzymały się w wielu językach europejskich - za wyjątkiem siódmego i ósmego miesiąca, których nazwy uległy zmianie. Lipiec otrzymał nazwę Iulius - na cześć reformatora kalendarza; sierpień zaś Augustus - na cześć Oktawiana Augusta. Podobno wrzesień miał zostać nazwany imieniem następcy Oktawiana - Tyberiusza, on jednak nie wyraził zgody na wprowadzenie tej zmiany, argumentując, iż wkrótce zabrakłoby miesięcy dla następnych cesarzy. Nie pogardził natomiast okazją utrwalenia swojego imienia przez włączenie go do kalendarza Domicjan, który przyjąwszy tytuł Germanika nazwał wrzesień - Germanicus, a październik Domitianus.
Po śmierci cesarza przywrócono miesiącom ich dawne nazwy.

Jeszcze większe zmiany w nomenklaturze miesięcy wprowadzono za czasów Kommodusa* (180 - 192). Nie wiadomo, czy reformę tę przypisywać wybujałemu ego, czy inicjatywie pochlebców cesarza, którzy "na cześć władcy nazwali miesiące jego przydomkami", jak podaje Lampridiusz. Miesiące w Roku Kommodusowym nazywały się natępująco:
1. Amazonis (jak podaje Lampriusz, nazwa tego miesiąca związana jest z miłością cesarza do konkubiny Marcji, której portret przedstawiający ją jako Amazonkę cesarz szczególnie sobie upodobał);
2. Invictus (Niezwyciężony);
3. Felix (Szczęśliwy);
4. Pius (Pobożny);
5. Lucius*;
6. Aemilius* ;
7. Aurelius*;
8. Commodus*;
9. Augustus;
10. Herculeus (Herkulesowy, symbol dzielności);
11. Romanus;
12. Exsuperantius lub Exsuperatorius (Wyróżniony).
Jak można się domyślić, kalendarz ten przetrwał tylko okres rządów Kommodusa.

Podział miesiąca rzymskiego
Początkowo miesiąc rzymski dzielił się na trzy ośmiodniowe jednostki zwane nundinami (nundinae). W nazwie tej kryje się liczba novem - dziewięć, co tłumaczy się systemem rzymskim dodawania do określonego okresu dnia zamykającego okres poprzedni. Nundiny nie wypadały w ustalonych okresach, gdyż cały rok, a nie poszczególne miesiące, był podzielony na ośmiodniowe części. W tym ośmiodniowym cyklu było siedem dni roboczych (chodzi przede wszystkim o prawo załatwiania spraw urzędowych), a w dniu ósmym, wolnym od zajęć, odbywały się w mieście wielkie targi.

Z czasem przyjął się zwyczaj podziału na tygodnie złożone z siedmiu dni, zależnych od siedmiu planet, których ruchy miały rządzić wszechświatem. Niedzielę, jako dzień wolny od pracy, wprowadził Konstantyn Wielki. Chociaż w późniejszych wiekach próbowano wprowadzić nomenklaturę chrześcijańską, łacińskie nazewnictwo dni tygodnia zachowało się w wielu krajach do dziś.



nomenklatura antyczna:

dzieńdiesetymologia
poniedziałekdies Lunaedzień Księżyca
wtorekdies Martisdzień Marsa
środadies Mercuriidzień Merkurego
czwartekdies Iovisdzień Jowisza
piątekdies Venerisdzień Wenus
sobotadies Saturnidzień Saturna
niedzieladies Solisdzień Słońca


nomenklatura chrześcijańska:

dzieńdies
poniedziałekferia secunda
wtorekferia tertia
środaferia quarta
czwartekferia quinta
piątekferia sexta
sobotaSabbatum
niedzielaDominica

Niezależnie od wyżej wspomnianych podziałów miesiąca Rzymianie mieli dosyć skomplikowany system datowania dni miesiąca. Każdy miesiąc miał trzy terminy (uzależnione od faz księżyca), według których datowano pozostałe dni:
1. nów: Kalendae - Kalendy, pierwszy dzień każdego miesiąca;
2. Nonae - Nony (nonus - dziewiąty), które wypadały one 9 dnia przed Idami, czyli 5 lub 7 dnia miesiąca;
3. pełnia: Idus - Idy, przypadały 13 lub 15 dnia miesiąca; Idy były piętnastym dniem miesiąca w marcu, maju, lipcu i październiku, w pozostałych miesiącach przypadały na 13 dzień.

Dzień przed każdym z tych terminów określano jako "w przeddzień" (pridie) np. 14 maja = pridie Idus Maias; pozostałe dni datowano odejmując od najbliższego terminu doliczając ten dzień np. 13 maja = ante diem tertium Idus Maias.

autor: Ignis1 2 3

* pełne brzmienie nazwiska cesarza: Lucius Aelius Aurelius Commodus Antonius.