Teatr w Rzymie

W przeciwieństwie do obyczajów greckich, Rzymianki w czasach Plauta zasiadały wraz z mężami w teatrze. Cztery lata przed premierą Pseudolusa arystokratki zorganizowały demonstrację, żądając prawa noszenia poza domem dowolnych strojów. Podział na lepsze i gorsze miejsca służył zarówno ochronie przed tłumem jak i wyróżnieniu. Te spory o przywileje w miejscach publicznych wyjaśniają, dlaczego Plauta interesowała problematyka różnic społecznych.

W jego sztukach zwyciężają poniżeni i upadają bariery klasowe. Młodzieńca bez grosza stać na wyzwolenie hetery, głodni biorą udział w uczcie, niewolnik zamiast batów otrzymuje nagrodę, a bogaty płaci rachunek za wszystkich. W tym świecie helleńska demokracji tryumfuje nad rzymską drabiną społeczną.

Maska

Sztuki Plauta zaludniają postacie zapożyczone z komedii greckiej. Na przykład rajfur z Pseudolusa grany był w masce z łysiną, o czym wiadomo, ponieważ role te przejął w sto lat później Roscjusz, najsławniejszy z rzymskich aktorów. W tekście jest mowa o jego koziej bródce i sposobie chodzenia, jakby był rakiem. Pseudolus poza grubymi łydami i wielkimi stopami ma czerwona perukę i wypchany brzuch, jak niewolnicy w komediach greckich.
Wszystkie rzymskie maski z tego okresu miały wykrzywione w grymasie uśmiechu usta, przypominające tubę megafonu. W sztukach Plauta sprytny niewolnik był bohaterem zawsze, inne postacie zależały od treści komedii.
Najpospolitsze typy to: młodzieniec (tchórz i mięczak, zainteresowany wyłącznie winem i kobietami), ojciec (bogacz, często przedstawiany w senatorskiej todze), matka (sentymentalna, ale i władcza), hetera (dziwka o złotym sercu, postać zawsze pozytywna, tak jak rajfur jest zawsze podły), żołnierz samochwał (karykatura i antyteza rzymskich cnót militarnych), pasożyt (symboliczne upostaciowanie biedaka, ale też poety zarabiającego na chleb zabawianiem ludzi ze sceny). Inni pisarze tez wykorzystywali i krzyżowali te typy w zależności od potrzeb.

Akcja komedii rozgrywała się przed domami, na ulicy. Publiczność oglądała więc frontowe wejście do dwóch lub trzech domów. Główny trakt, na którym rozgrywała się sztuka prowadził do portu - w lewo od strony widza i na forum - w prawą stronę. Oprócz tych kulis postaci opuszczały scenę, wchodząc do któregoś z domów.

Aktorów występujących w komediach Plauta musiało być kilku (od pięciu do siedmiu). Każdy z nich grał przynajmniej dwie role i musiał mieć wystarczająco dużo czasu, by zmienić kostium. Sztukę wystawiano w szatach greckich. Istniał pewien kod kolorów i kostiumów, który pozwalał publiczności natychmiast rozpoznać, kim jest osoba pojawiająca się na scenie: niewolnicy ( krótkie, szare tuniki i rude peruki), starcy (białe szaty i peruki), młodzieńcy (różnobarwne stroje i czarne peruki), hetery (szaty szafranowe), matrony (długie tuniki bladoniebieskie lub jabłkowe).

Styl rzymskiego aktorstwa z trudem poddaje się opisowi. Aktorom towarzyszył muzyczny akompaniament wykonywany na aulosach - instrumentach dętych drewnianych, które dziś można porównać do klarnetu lub oboju Pseudolus łamie iluzję scenicznej Grecji, zwracając uwagę widzów na flecistę. Mówi, że ma coś do załatwienia i opuszcza scenę, każąc nieszczęsnemu muzykowi zabawiać w tym czasie publiczność. Jedynie cztery sceny sztuki składają się z samych dialogów, które dopowiadają niejako treść i dają chwilę wytchnienia aktorom po swoistej scenicznej galopadzie.
Zwroty akcji Plaut wykorzystuje do igrania z rzeczywistością. Niewolnik podszywający się pod sługę macedońskiego wojaka po prostu mówi, podczas gdy prawdziwy sługa śpiewa. Dzięki takiemu zabiegowi widownia rozumie, że rajfur może mieć kłopoty z odróżnieniem prawdy od kłamstwa, czyni to także komedie Plauta podobnymi w konwencji do operetek.
Ponieważ w prowizorycznym teatrze nie było kurtyny, zwykle zapowiedzią końca sztuki była przymówka o oklaski.

Prowizoryczny charakter budowli, w której wystawiono Pseudolusa, sygnalizował, że wymyślony świat sztuki nie jest lustrzanym odbiciem prawdziwego życia. Drewniane amfiteatry nie były tylko domem tragedii czy komedii. W 50 lat po premierze Pseudolusa, komedie Terencjusza przerwano na występ pięściarzy i tancerki na linie, co spowodowało bójkę skłóconej widowni.
Igrzyska zazwyczaj otwierał teatr a kończyły wyścigi rydwanów. Z punktu widzenia ekonomii prowizoryczne teatry nie miały sensu, a senatorzy żądali niszczenia ich po każdym święcie wyłącznie z powodów politycznych. W odróżnieniu od rzymskich, teatry greckie pełniły podwójną rolę, służąc także do zgromadzeń ludowych. Senat rzymski wolał obradować w małych, starannie dobranych grupach. Mimo wszystko teatr w Rzymie stał się w końcu forum politycznym. Przedstawienia, walki gladiatorów i wyścigi rydwanów stwarzały najlepszą okazję do bezpośredniej konfrontacji ludu z politykami i możliwości wyrażenia poglądów na ich temat.

Cyceron opisuje przedstawienie teatralne z okazji festiwalu Apollina w 59 r. p.n.e. Tekst ten dowodzi szczególnej politycznej wrażliwości teatru u schyłku Republiki. Aktor Difilos w sposób aluzyjny wypowiedział kwestię: "to twoja nędza uczyniła cię wielkim". Widzowie zrozumieli, że słowa te odnoszą się do niepopularnego w tym momencie Pompejusza Wielkiego. Zaczęto bić brawa, aktor bisował kwestię. Gdy Cezar wraz z Pompejuszem wszedł do teatru zapadłą wroga cisza. Po nim pojawił się zagorzały wróg Pompejusza i został powitany owacją i okrzykami.
Dwa lata później sam Cyceron otrzymał aplauz w teatrze po powrocie z wygnania. Aktor w teatrze zmienił tekst tak, aby pożar Troi skojarzył się widzom z podpaleniem domu Cycerona.

Pierwszy rzymski teatr z kamienia wzniesiono w 154 p.n.e., ale został natychmiast rozebrany na rozkaz senatu, następny zaczęto budować dopiero w 55 p.n.e. Wprawdzie senat wciąż był przeciwny stałym gmachom, ale w ostatniej fazie Republiki silną pozycję zdobył triumwirat Cezara, Pompejusza i Krassusa.
Celem Pompejusza po jego zwycięstwach i zdobyczach terytorialnych, było ugruntowanie pozycji politycznej w Rzymie. Aby wzmocnić swój prestiż rozpoczął trwającą od 52 r. p.n.e. budowę kompleksu architektonicznego.
Składał się on z kamiennego teatru, parku z fontannami, galerii sztuki, willi mieszkalnej, oraz imponującego gmachu senatu, nad którym górował posąg samego Pompejusza.
Nie zapominając o funkcji religijnej, wódz kazał zaprojektować teatr w formie świątyni. Widownia została zbudowana na kształt schodów, wznoszących się ku świątyni Wenus Zwycięskiej (Victrix), stojącej u ich szczytu. Otaczające ją kaplice poświęcono Honorowi (Honos), Cnocie (Virtus) i Pomyślności (Felicitas).

autor: Calipso1 2 3 4