BUDOWA ZDANIA W JĘZYKU ŁACIŃSKIM - ACTIVUM
- Podmiot w łacinie stoi zawsze w nominatiwie. W języku polskim podmiot przeważnie jest w mianowniku, może jednak występować i w dopełniaczu.
Matka chwali niewolnicę. - Mater ancillam laudat.
Dziewczynka jest w szkole. - Puella in schola est.
W powyższych zdaniach i w języku polskim, i w łacińskim podmiot jest w pierwszym przypadku, ale w zdaniach:
Dziewczynki nie ma w szkole. - Puella in schola abset.
Jest wiele niewolnic. - Multae ancillae est.
Podmiot w języku polskim stoi w dopełniaczu, w łacinie w nominatiwie; można by przetłumaczyć dosłownie: "dziewczynka nie jest w szkole"; "są liczne niewolnice" (lecz nie będzie to poprawnie po polsku).
- Orzeczenie w łacinie stoi przeważnie na końcu zdania; należy więc najpierw znaleźć orzeczenie, następnie podmiot, a potem łączyć pozostałe części zdania. Na przykład w zdaniu: Terentia ancillam vocat orzeczeniem jest vocat - "woła"; pytamy: kto wołą? i szukamy nominatiwu Terentia: "Terencja woła"; następne pytanie: kogo woła? ancillam (acc.) - "niewolnicę". Całe zdanie brzmi: "Terencja woła niewolnicę".
Jeżeli w zdaniu jest orzeczenie złożone, czyli składające się ze słowa posiłkowego "być" i z orzecznika (którym może być rzeczownik lub przymiotnik), to w języku polskim orzecznik wyrażany przymiotnikiem jest w mianowniku, np.: "niewolnica jest nieszczęśliwa"; jeźeli natomiast orzecznikiem jest rzeczownik, występuje w narzędniku, np. "Syra jest niewolnicą". W języku łacińskim w obu wypadkach orzecznik występuje w nominatiwie, czyli zgadza się w przypadku z podmiotem:
Puella bona est. - Dziewczynka jest dobra.
Syra ancilla est. - Syra jest niewolnicą.
- Dopełnienie po czasowniku przechodnim - w języku polskim może stać w bierniku, dopełniaczu lub narzędniku. W łacinie dopełnienie po czasowniku przechodnim stoi zawsze w akuzatiwie:
| biernik | akuzatiwus |
|---|
| Matka chwali niewolnicę. | Mater ancillam laudat. |
| dopełniacz | akuzatiwus |
|---|
| Matka nie chwali niewolnicy | Mater ancillam non laudat. |
| narzędnik | akuzatiwus |
|---|
| Matka rządzi niewolnicami. | Mater ancillas administrat. |
BUDOWA ZDANIA W JĘZYKU ŁACIŃSKIM - PASSIVUM
W języku łacińskim stosuje się passivum znacznie częściej niż w języku polskim, dlatego wskazane jest przetłumaczyć najpierw zdanie dosłownie, pozostawiając je w stronie biernej, a następnie zmienić na stronę czynną, np.:
Puella a matre laudatur. - Dziewczynka jest chwalona przez matkę.
Zamieniamy na stronę czynną: - Matka chwali dziewczynkę.
Zdanie, które ma orzeczenie w passivum, składa się zasadniczo z trzech części:
Np.
Liber a magistro monstratur. - Książka przez nauczyciela jest pokazywana = Nauczyciel pokazuje książkę.
Przy zamianie zdania z orzeczeniem w stronie czynnej na zdanie z orzeczeniem w stronie biernej zachodzą następujące zmiany:
Jeżeli w zdaniu z orzeczeniem w passivum nie ma osoby działającej (tj. nie jest powiedziane, przez kogo ktoś jest chwalony, upominany itd.), tłumaczymy zdanie nieosobowo, używając czasownika w stronie czynnej, np.:
Bonus servus saepe laudatur, malus - castigatur.
Dobrego niewolnika często chwalą, złego - karcą. (albo: Dobrego niewolnika często się chwali, złego - karci.)
Można nawet użyć w passivum czasownika nie przechodniego dla wyrażenia formy nieosobowej, np. venio, venire - przychodzić; venitur - przyjdzie się.
Za Lidią Winniczuk "Lingua Latina"
|